Site icon Sanatan Roots

भगवद गीता: अध्याय 2, श्लोक 31

&NewLine;<p><strong>स्वधर्ममपि चावेक्ष्य न विकम्पितुमर्हसि ।<br>धााद्धि युद्धाच्छ्रेयोऽन्यत्क्षत्रियस्य न विद्यते ॥31॥<&sol;strong><&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p><audio src&equals;"https&colon;&sol;&sol;www&period;holy-bhagavad-gita&period;org&sol;public&sol;audio&sol;002&lowbar;031&period;mp3"><&sol;audio>स्व-धर्मम्-वेदों के अनुसार निर्धारित कर्त्तव्य&semi; अपि-भी&semi; च-और&semi; अवेक्ष्य–विचार कर&semi; न नहीं&semi; विकम्पितुम्-त्यागना&semi; अर्हसि-चाहिए&semi; धात्-धर्म के लिए&semi; हि-वास्तव में युद्धात्-युद्ध करने की अपेक्षा&semi; श्रेयः-श्रेष्ठ&semi; अन्यत्-अन्य&semi; क्षत्रियस्य–क्षत्रिय का&semi; न-नहीं&semi; विद्यते-है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p><strong>Hindi translation&colon;<&sol;strong>&nbsp&semi;इसके अलावा एक योद्धा के रूप में अपने कर्तव्य पर विचार करते हुए तुम्हें उसका त्याग नहीं करना चाहिए। वास्तव में योद्धा के लिए धर्म की रक्षा हेतु युद्ध करने के अतिरिक्त अन्य कोई विकल्प नहीं होता।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>स्वधर्म&colon; मनुष्य का सर्वोच्च कर्तव्य<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>वैदिक दर्शन के अनुसार&comma; प्रत्येक मनुष्य का जीवन एक विशेष उद्देश्य के साथ आरंभ होता है। यह उद्देश्य है &&num;8211&semi; स्वधर्म का पालन। स्वधर्म क्या है&quest; यह वह मार्ग है जो हमें अपने सर्वोच्च लक्ष्य तक पहुंचाता है। आइए इस विषय को विस्तार से समझें।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h1 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-स-वधर-म-क-पर-भ-ष">स्वधर्म की परिभाषा<&sol;h1>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>स्वधर्म शब्द दो भागों से मिलकर बना है &&num;8211&semi; &&num;8216&semi;स्व&&num;8217&semi; अर्थात अपना और &&num;8216&semi;धर्म&&num;8217&semi; अर्थात कर्तव्य या नियम। अतः स्वधर्म का अर्थ है अपना निजी कर्तव्य या नियम। वेदों के अनुसार&comma; प्रत्येक व्यक्ति का एक विशिष्ट स्वधर्म होता है&comma; जो उसके व्यक्तित्व&comma; क्षमताओं और जीवन की परिस्थितियों पर आधारित होता है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-स-वधर-म-क-द-प-रक-र">स्वधर्म के दो प्रकार<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>वैदिक ज्ञान के अनुसार&comma; स्वधर्म को दो श्रेणियों में विभाजित किया जा सकता है&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>परा धर्म &lpar;आध्यात्मिक कर्तव्य&rpar;<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>अपरा धर्म &lpar;लौकिक कर्तव्य&rpar;<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-पर-धर-म">परा धर्म<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>परा धर्म का संबंध हमारी आत्मा से है। यह हमारे अस्तित्व का सबसे गहन पक्ष है। जो लोग स्वयं को आत्मा के रूप में पहचानते हैं&comma; उनके लिए परा धर्म सर्वोपरि है। इसमें शामिल हैं&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>भगवान के प्रति अटूट श्रद्धा<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>निष्काम भक्ति<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>आत्म-साक्षात्कार की खोज<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>परा धर्म का पालन करने वाले व्यक्ति भौतिक जगत से ऊपर उठकर आध्यात्मिक उन्नति की ओर अग्रसर होते हैं।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-अपर-धर-म">अपरा धर्म<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>अपरा धर्म हमारे लौकिक जीवन से संबंधित है। यह उन कर्तव्यों का समूह है जो हमें समाज में एक सार्थक भूमिका निभाने में मदद करते हैं। अपरा धर्म को दो उप-श्रेणियों में बांटा जा सकता है&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>आश्रम धर्म<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>वर्ण धर्म<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-आश-रम-धर-म">आश्रम धर्म<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>आश्रम धर्म हमारे जीवन के विभिन्न चरणों से संबंधित कर्तव्यों को दर्शाता है। वैदिक परंपरा के अनुसार&comma; मानव जीवन को चार आश्रमों में विभाजित किया गया है&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>ब्रह्मचर्य आश्रम &lpar;विद्यार्थी जीवन&rpar;<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>गृहस्थ आश्रम &lpar;गृहस्थ जीवन&rpar;<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>वानप्रस्थ आश्रम &lpar;सेवानिवृत्ति&rpar;<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>संन्यास आश्रम &lpar;त्याग और आत्म-साक्षात्कार&rpar;<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>प्रत्येक आश्रम के अपने विशिष्ट कर्तव्य होते हैं&comma; जिनका पालन करना व्यक्ति का धर्म माना जाता है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-वर-ण-धर-म">वर्ण धर्म<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>वर्ण धर्म व्यक्ति के व्यावसायिक कर्तव्यों से संबंधित है। वैदिक समाज में चार वर्ण माने गए हैं&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>ब्राह्मण &lpar;शिक्षक और पुरोहित&rpar;<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>क्षत्रिय &lpar;शासक और योद्धा&rpar;<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>वैश्य &lpar;व्यापारी और कृषक&rpar;<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>शूद्र &lpar;कारीगर और सेवक&rpar;<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>प्रत्येक वर्ण के अपने विशिष्ट कर्तव्य होते हैं&comma; जिन्हें निभाना उस वर्ण के व्यक्तियों का धर्म माना जाता है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-स-वधर-म-क-महत-व">स्वधर्म का महत्व<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>स्वधर्म का पालन करना क्यों महत्वपूर्ण है&quest; इसके कई कारण हैं&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>आत्म-विकास&colon; स्वधर्म का पालन हमें अपनी क्षमताओं को पहचानने और विकसित करने में मदद करता है।<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>समाज का कल्याण&colon; जब प्रत्येक व्यक्ति अपने कर्तव्यों का पालन करता है&comma; तो समाज सुचारु रूप से चलता है।<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>आध्यात्मिक उन्नति&colon; स्वधर्म का पालन हमें आत्म-साक्षात्कार के मार्ग पर आगे बढ़ने में सहायक होता है।<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>मानसिक शांति&colon; अपने कर्तव्यों का निर्वाह करने से मन में संतोष और शांति का अनुभव होता है।<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-स-वधर-म-और-भगवद-ग-त">स्वधर्म और भगवद्गीता<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>भगवद्गीता में श्रीकृष्ण ने स्वधर्म के महत्व पर विशेष बल दिया है। उन्होंने कहा&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<pre class&equals;"wp-block-code"><code>श्रेयान्स्वधर्मो विगुणः परधर्मात्स्वनुष्ठितात्।&NewLine;स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः॥<&sol;code><&sol;pre>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>अर्थात&comma; अपना धर्म गुणहीन होने पर भी दूसरे के अच्छी तरह आचरण किए हुए धर्म से श्रेष्ठ है। अपने धर्म में मरना कल्याणकारक है&comma; दूसरे का धर्म भय उत्पन्न करने वाला होता है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-स-वधर-म-क-व-य-वह-र-क-पहल">स्वधर्म का व्यावहारिक पहलू<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>स्वधर्म की अवधारणा को आधुनिक संदर्भ में कैसे लागू किया जा सकता है&quest; यहां कुछ सुझाव दिए गए हैं&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>स्व-मूल्यांकन&colon; अपनी शक्तियों और कमजोरियों को पहचानें।<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>लक्ष्य निर्धारण&colon; अपने जीवन के उद्देश्य को स्पष्ट करें।<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>कौशल विकास&colon; अपने क्षेत्र में उत्कृष्टता प्राप्त करने का प्रयास करें।<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>सेवा भाव&colon; समाज के प्रति अपने दायित्व को समझें और पूरा करें।<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>आत्म-चिंतन&colon; नियमित रूप से अपने कार्यों और उद्देश्यों पर विचार करें।<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-स-वधर-म-और-आध-न-क-च-न-त-य">स्वधर्म और आधुनिक चुनौतियां<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>आज के युग में स्वधर्म के पालन में कई चुनौतियां हैं&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>भौतिकवादी दृष्टिकोण<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>तीव्र प्रतिस्पर्धा<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>मूल्यों में परिवर्तन<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>समय की कमी<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>इन चुनौतियों के बावजूद&comma; स्वधर्म का पालन संभव है और आवश्यक भी। यह हमें जीवन में संतुलन और अर्थ प्रदान करता है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-न-ष-कर-ष">निष्कर्ष<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>स्वधर्म वैदिक ज्ञान का एक मूलभूत सिद्धांत है। यह हमें अपने जीवन के उद्देश्य को समझने और उसे प्राप्त करने में मार्गदर्शन करता है। चाहे हम परा धर्म का पालन करें या अपरा धर्म का&comma; महत्वपूर्ण यह है कि हम अपने कर्तव्यों का निर्वाह ईमानदारी और समर्पण के साथ करें। स्वधर्म का पालन न केवल व्यक्तिगत विकास के लिए आवश्यक है&comma; बल्कि यह समाज के कल्याण और विश्व शांति के लिए भी महत्वपूर्ण है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>जैसा कि भगवद्गीता में कहा गया है&comma; अपने धर्म का पालन करना सर्वोत्तम है&comma; भले ही वह कठिन या अपूर्ण हो। स्वधर्म का मार्ग हमें आत्म-साक्षात्कार और परम सत्य की ओर ले जाता है। अंततः&comma; यही मानव जीवन का परम लक्ष्य है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<div class&equals;"wp-block-buttons is-content-justification-space-between is-layout-flex wp-container-core-buttons-is-layout-3d213aab wp-block-buttons-is-layout-flex">&NewLine;<div class&equals;"wp-block-button"><a class&equals;"wp-block-button&lowbar;&lowbar;link wp-element-button" href&equals;"https&colon;&sol;&sol;sanatanroots&period;com&sol;&percnt;e0&percnt;a4&percnt;ad&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b5&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a6-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a5&percnt;80&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a4&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;85&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a7&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af-2-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b6&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b2&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8b&percnt;e0&percnt;a4&percnt;95-30&sol;">Previous<&sol;a><&sol;div>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<div class&equals;"wp-block-button"><a class&equals;"wp-block-button&lowbar;&lowbar;link wp-element-button" href&equals;"https&colon;&sol;&sol;sanatanroots&period;com&sol;&percnt;e0&percnt;a4&percnt;ad&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b5&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a6-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a5&percnt;80&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a4&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;85&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a7&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af-2-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b6&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b2&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8b&percnt;e0&percnt;a4&percnt;95-32&sol;">Next<&sol;a><&sol;div>&NewLine;<&sol;div>&NewLine;

Exit mobile version