Site icon Sanatan Roots

भगवद गीता: अध्याय 1, श्लोक 34-35

&NewLine;<p id&equals;"tw-target-text"><strong>आचार्याः पितरः पुत्रास्तथैव च पितामहाः।<br>मातुलाः श्वशुराः पौत्राः श्यालाः सम्बन्धिनस्तथा ॥34।<br>एतान्न हन्तुमिच्छामि नतोऽपि मधुसूदन।<br>अपि त्रैलोक्यराज्यस्य हेतोः किं नु महीकृते ॥35॥<&sol;strong><br><br>आचार्याः-शिक्षक&semi; पितरः-पितृगणः पुत्रा-पुत्र&semi; तथा उसी प्रकार&semi; एव-वास्तव में&semi; च-भी&semi; पितामहाः-पितामह&semi; मातुला&colon;-मामा&semi; श्वशुरा&colon;-श्वसुर&semi; पौत्रा&colon;-पौत्र&semi; श्याला&colon;-साले&semi; सम्बन्धिनः-वंशजी&semi; तथा उसी प्रकार से तथा&semi; एतान्–ये सब&semi; न-नहीं&semi; हन्तुम् वध करना&semi; इच्छामि मैं चाहता हूँ&semi; घ्रतः-वध करने पर&semi; अपि-भी&semi; मधुसूदन– मधु नामक असुर का वध करने वाले&comma; श्रीकृष्ण&semi; अपि-तो भी&semi; त्रै-लोक्य- राज्यस्य–तीनों लोकों का राज्य&semi; हेतो&colon;-के लिए&semi; किम नु-क्या कहा जाए&semi; मही-कृते-पृथ्वी के लिए&semi;<br><br><br><strong>Hindi translation &colon;<&sol;strong> हे मधुसूदन&excl; जब आचार्यगण&comma; पितृगण&comma; पुत्र&comma; पितामह&comma; मामा&comma; पौत्र&comma; ससुर&comma; भांजे&comma; साले और अन्य संबंधी अपने प्राण और धन का दाव लगाकर यहाँ उपस्थित हुए हैं। यद्यपि वे मुझपर आक्रमण भी करते हैं तथापि मैं इनका वध क्यों करूं&quest; यदि फिर भी हम धृतराष्ट्र के पुत्रों का वध करते हैं तब भले ही इससे हमें पृथ्वी के अलावा तीनों लोक भी प्राप्त क्यों न होते हों तब भी उन्हें मारने से हमें सुख कैसे प्राप्त होगा&quest;<br><&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-मह-भ-रत-क-य-द-ध-अर-ज-न-क-द-व-द-व-और-न-त-क-स-कट">महाभारत का युद्ध&colon; अर्जुन का द्वंद्व और नैतिक संकट<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>महाभारत का महायुद्ध शुरू होने से पहले&comma; अर्जुन एक गहन नैतिक संकट से गुजरते हैं। वे अपने परिवार&comma; गुरुजनों और मित्रों के खिलाफ लड़ने की कल्पना से विचलित हो जाते हैं। इस ब्लॉग में हम अर्जुन के इस मानसिक द्वंद्व को समझने का प्रयास करेंगे।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-अर-ज-न-क-पर-व-र-और-ग-र-जन">अर्जुन का परिवार और गुरुजन<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-ग-र-और-प-त-त-ल-य-व-यक-त">गुरु और पितृतुल्य व्यक्ति<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>अर्जुन के जीवन में कई ऐसे लोग थे जिन्होंने उन्हें सिखाया और मार्गदर्शन दिया। इनमें शामिल थे&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>द्रोणाचार्य&colon; धनुर्विद्या के महान गुरु<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>कृपाचार्य&colon; एक और प्रसिद्ध शिक्षक<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>भीष्म पितामह&colon; कुरु वंश के वरिष्ठ सदस्य<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>सोमदत्त&colon; एक अन्य वरिष्ठ योद्धा<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>भूरिश्रवा&colon; सोमदत्त का पुत्र<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>इन सभी व्यक्तियों ने अर्जुन के जीवन में महत्वपूर्ण भूमिका निभाई थी। वे न केवल उनके शिक्षक थे&comma; बल्कि पिता के समान सम्मान के पात्र थे।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-भ-ई-और-र-श-त-द-र">भाई और रिश्तेदार<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>अर्जुन के कई चचेरे भाई और रिश्तेदार भी युद्धभूमि में मौजूद थे&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>पुरुजित<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>कुंतिभोज<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>शल्य<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>शकुनि &lpar;मामा&rpar;<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>धृतराष्ट्र के सौ पुत्र &lpar;दुर्योधन सहित&rpar;<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>इसके अलावा&comma; दुर्योधन का पुत्र लक्ष्मण भी वहाँ था&comma; जो अर्जुन के लिए अपने पुत्र के समान था।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h5 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-अर-ज-न-क-द-व-व-ध">अर्जुन का द्विविधा<&sol;h5>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>अर्जुन अपने इन सभी रिश्तों को देखकर गहरी द्विविधा में पड़ जाते हैं। उनके मन में दो प्रमुख विचार उठते हैं&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li><strong>पहला विचार&colon;<&sol;strong> यदि ये लोग मुझ पर आक्रमण करें&comma; तब भी मैं इनका वध नहीं करना चाहूँगा।<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li><strong>दूसरा विचार&colon;<&sol;strong> यदि हम धृतराष्ट्र के पुत्रों का वध कर दें&comma; तो भले ही हमें इससे तीनों लोक मिल जाएँ&comma; फिर भी हमें इससे सुख और शांति कैसे मिलेगी&quest;<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-अर-ज-न-क-स-द-ह-क-व-श-ल-षण">अर्जुन के संदेह का विश्लेषण<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>अर्जुन के इस द्वंद्व को निम्नलिखित बिंदुओं के माध्यम से समझा जा सकता है&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li><strong>पारिवारिक बंधन&colon;<&sol;strong> अर्जुन अपने परिवार और गुरुजनों से गहरा जुड़ाव महसूस करते हैं।<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li><strong>कर्तव्य बनाम मोह&colon;<&sol;strong> वे अपने क्षत्रिय कर्तव्य और पारिवारिक मोह के बीच फंसे हुए हैं।<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li><strong>नैतिक दुविधा&colon;<&sol;strong> युद्ध में जीत हासिल करने के लिए अपनों का वध करना कितना उचित है&quest;<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li><strong>भविष्य की चिंता&colon;<&sol;strong> क्या इस तरह की जीत के बाद वे शांति से जी पाएंगे&quest;<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-य-द-ध-क-पर-ण-म-एक-त-लन-त-मक-द-ष-ट-क-ण">युद्ध के परिणाम&colon; एक तुलनात्मक दृष्टिकोण<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>अर्जुन के विचारों को समझने के लिए&comma; आइए युद्ध लड़ने और न लड़ने के संभावित परिणामों की तुलना करें&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<figure class&equals;"wp-block-table"><table><thead><tr><th>युद्ध लड़ने के परिणाम<&sol;th><th>युद्ध न लड़ने के परिणाम<&sol;th><&sol;tr><&sol;thead><tbody><tr><td>राज्य की प्राप्ति<&sol;td><td>अपने कर्तव्य से विमुख होना<&sol;td><&sol;tr><tr><td>परिवार का विनाश<&sol;td><td>अपमान और तिरस्कार<&sol;td><&sol;tr><tr><td>अपराध बोध<&sol;td><td>शांति की संभावना<&sol;td><&sol;tr><tr><td>शक्ति और प्रभुत्व<&sol;td><td>आत्मसम्मान की हानि<&sol;td><&sol;tr><tr><td>भौतिक समृद्धि<&sol;td><td>आध्यात्मिक संतोष<&sol;td><&sol;tr><&sol;tbody><&sol;table><&sol;figure>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-अर-ज-न-क-मन-दश-क-गहन-व-श-ल-षण">अर्जुन की मनोदशा का गहन विश्लेषण<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-भ-वन-त-मक-पहल">भावनात्मक पहलू<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>अर्जुन की मनोदशा को समझने के लिए उनकी भावनाओं का विश्लेषण करना महत्वपूर्ण है&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li><strong>भय&colon;<&sol;strong> अपनों के खून से हाथ रंगने का डर<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li><strong>प्रेम&colon;<&sol;strong> परिवार और गुरुजनों के प्रति गहरा लगाव<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li><strong>संदेह&colon;<&sol;strong> अपने कर्तव्य के बारे में अनिश्चितता<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li><strong>दुःख&colon;<&sol;strong> आने वाले विनाश की पूर्व कल्पना<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li><strong>द्वंद्व&colon;<&sol;strong> कर्तव्य और मोह के बीच फंसे होने की पीड़ा<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-न-त-क-द-व-ध">नैतिक दुविधा<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>अर्जुन की नैतिक दुविधा कई स्तरों पर है&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li><strong>व्यक्तिगत नैतिकता बनाम सामाजिक कर्तव्य&colon;<&sol;strong> क्या व्यक्तिगत नैतिक मूल्य समाज के प्रति कर्तव्य से ऊपर हैं&quest;<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li><strong>धर्म का अर्थ&colon;<&sol;strong> क्या धर्म का पालन करने का अर्थ युद्ध में भाग लेना है या अहिंसा का पालन करना&quest;<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li><strong>परिणामों की चिंता&colon;<&sol;strong> क्या भविष्य में मिलने वाला सुख वर्तमान के नुकसान की भरपाई कर सकता है&quest;<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li><strong>कुल परंपरा का संरक्षण&colon;<&sol;strong> युद्ध से कुल का विनाश होगा&comma; लेकिन युद्ध न करने से कुल की प्रतिष्ठा को आघात पहुंचेगा।<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-न-ष-कर-ष-अर-ज-न-क-आ-तर-क-स-घर-ष">निष्कर्ष&colon; अर्जुन का आंतरिक संघर्ष<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>अर्जुन का यह आंतरिक संघर्ष महाभारत के केंद्रीय विषयों में से एक है। यह हमें निम्नलिखित प्रश्नों पर विचार करने के लिए प्रेरित करता है&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>क्या कर्तव्य का पालन करना हमेशा सही होता है&comma; भले ही उसके परिणाम विनाशकारी हों&quest;<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>क्या पारिवारिक बंधन और प्रेम को कर्तव्य से ऊपर रखा जाना चाहिए&quest;<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>क्या युद्ध कभी भी न्यायोचित हो सकता है&quest;<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>सुख और शांति की वास्तविक प्रकृति क्या है&quest;<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>अर्जुन का यह द्वंद्व न केवल एक व्यक्ति की मनोदशा को दर्शाता है&comma; बल्कि यह मानव जीवन के मूलभूत प्रश्नों को भी उठाता है। यह हमें अपने जीवन में आने वाले नैतिक फैसलों पर गहराई से सोचने के लिए प्रेरित करता है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>इस प्रकार&comma; महाभारत का यह प्रसंग केवल एक ऐतिहासिक घटना नहीं है&comma; बल्कि यह मानव मन की जटिलताओं और नैतिक चुनौतियों का एक गहन चित्रण है&comma; जो आज भी उतना ही प्रासंगिक है जितना हजारों साल पहले था।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<div class&equals;"wp-block-buttons is-content-justification-space-between is-layout-flex wp-container-core-buttons-is-layout-3d213aab wp-block-buttons-is-layout-flex">&NewLine;<div class&equals;"wp-block-button"><a class&equals;"wp-block-button&lowbar;&lowbar;link wp-element-button" href&equals;"https&colon;&sol;&sol;sanatanroots&period;com&sol;&percnt;e0&percnt;a4&percnt;ad&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b5&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a6-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a5&percnt;80&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a4&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;85&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a7&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af-1-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b6&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b2&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8b&percnt;e0&percnt;a4&percnt;95-32-33&sol;">Previous<&sol;a><&sol;div>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<div class&equals;"wp-block-button"><a class&equals;"wp-block-button&lowbar;&lowbar;link wp-element-button" href&equals;"https&colon;&sol;&sol;sanatanroots&period;com&sol;&percnt;e0&percnt;a4&percnt;ad&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b5&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a6-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a5&percnt;80&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a4&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;85&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a7&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af-1-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b6&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b2&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8b&percnt;e0&percnt;a4&percnt;95-36-37&sol;">Next<&sol;a><&sol;div>&NewLine;<&sol;div>&NewLine;

Exit mobile version