Site icon Sanatan Roots

भगवद गीता: अध्याय 2, श्लोक 5

&NewLine;<pre id&equals;"tw-target-text" class&equals;"wp-block-preformatted"><strong>गुरूनहत्वा हि महानुभावान् श्रेयो भोक्तुं भैक्ष्यमपीह लोके ।<br>हत्वार्थकामांस्तु गुरूनिहैव भुजीय भोगान् रुधिरप्रदिग्धान् ॥5॥<br><&sol;strong><br>गुरून्–शिक्षक&semi; अहत्वा-न मारना&semi; हि-निःसंदेह&semi; महा-अनुभावान्-आदरणीय वयोवृद्ध को&semi; श्रेयः-उत्तम&semi; भोक्तुम्-जीवन का सुख भोगना&semi; भैक्ष्यम्-भीख माँगकर&semi; अपि-भी&semi; इह-इस जीवन में&semi; लोके-इस संसार में&semi; हत्वा-वध कर&semi; अर्थ-लाभ&semi; कामान्–इच्छा से&semi; तु–लेकिन&semi; गुरून्-आदरणीय वयोवृद्ध&semi; इह-इस संसार में&semi; एव–निश्चय ही&semi; भुञ्जीय-भोगना&semi; भोगान्-सुख&semi; रूधिर-रक्त से&semi; प्रदिग्धान्-रंजित।<br><br><strong>Hindi translation&colon;<&sol;strong> ऐसे आदरणीय महापुरुष जो मेरे गुरुजन हैं&comma; को मारकर सुखपूर्वक जीवन व्यतीत करने की अपेक्षा तो भीख मांगकर इस संसार में जीवन निर्वाह करना अधिक श्रेयस्कर है। यदि हम उन्हें मारते हैं तो उसके परिणामस्वरूप हम जिस सम्पत्ति और सुखों का भोग करेंगे वे रक्तरंजित होंगे।<&sol;pre>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-अर-ज-न-क-न-त-क-स-कट-मह-भ-रत-स-एक-गहन-अ-तर-द-ष-ट">अर्जुन का नैतिक संकट&colon; महाभारत से एक गहन अंतर्दृष्टि<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>महाभारत का युद्ध केवल एक ऐतिहासिक घटना नहीं थी&comma; बल्कि यह मानवीय मूल्यों&comma; नैतिकता और कर्तव्य के बीच एक गहन संघर्ष था। इस महाकाव्य के केंद्र में खड़े हैं अर्जुन &&num;8211&semi; एक महान योद्धा&comma; जिसने अपने जीवन के सबसे बड़े नैतिक संकट का सामना किया।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-अर-ज-न-क-द-व-द-व-कर-तव-य-बन-म-म-नवत">अर्जुन का द्वंद्व&colon; कर्तव्य बनाम मानवता<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-य-द-ध-क-प-ष-ठभ-म">युद्ध की पृष्ठभूमि<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>कुरुक्षेत्र के मैदान पर&comma; दो सेनाएँ आमने-सामने खड़ी थीं। एक ओर कौरव थे&comma; दूसरी ओर पांडव। दोनों पक्षों में अर्जुन के रिश्तेदार&comma; गुरु और मित्र थे। यह केवल एक युद्ध नहीं था&comma; यह परिवार का विभाजन था।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-अर-ज-न-क-म-नस-क-स-घर-ष">अर्जुन का मानसिक संघर्ष<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>जैसे ही अर्जुन ने अपने सामने खड़े लोगों को देखा&comma; उसका मन विचलित हो गया। उसने श्रीकृष्ण से कहा&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<blockquote class&equals;"wp-block-quote is-layout-flow wp-block-quote-is-layout-flow">&NewLine;<p>&&num;8220&semi;मेरे हाथ कांप रहे हैं&comma; मेरा मुंह सूख रहा है। मेरा शरीर कांप रहा है और मेरे रोंगटे खड़े हो रहे हैं। गांडीव &lpar;अर्जुन का धनुष&rpar; मेरे हाथों से फिसल रहा है&comma; और मेरी त्वचा जल रही है।&&num;8221&semi;<&sol;p>&NewLine;<&sol;blockquote>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-न-त-क-द-व-ध-क-य-य-द-ध-उच-त-ह">नैतिक दुविधा&colon; क्या युद्ध उचित है&quest;<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-र-ज-य-प-र-प-त-क-ल-भ-बन-म-न-त-कत">राज्य प्राप्ति का लोभ बनाम नैतिकता<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>कई लोग तर्क दे सकते हैं कि अर्जुन को अपने अधिकारों के लिए लड़ना चाहिए। आखिर&comma; यह उसका जन्मसिद्ध अधिकार था। लेकिन अर्जुन ने इस विचार को खारिज कर दिया।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-अर-ज-न-क-द-ष-ट-क-ण">अर्जुन का दृष्टिकोण<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>अर्जुन ने कहा&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<blockquote class&equals;"wp-block-quote is-layout-flow wp-block-quote-is-layout-flow">&NewLine;<p>&&num;8220&semi;मैं भीख मांगकर जीवन बिताना पसंद करूंगा&comma; लेकिन अपने परिवार और गुरुओं की हत्या नहीं करूंगा।&&num;8221&semi;<&sol;p>&NewLine;<&sol;blockquote>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>उसने आगे कहा कि अगर वह इस तरह के घृणित कार्य में शामिल होता है&comma; तो उसकी आत्मा उसे कभी शांति नहीं देगी।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-अपर-धब-ध-क-भ-र-श-क-सप-यर-क-म-कब-थ-स-एक-त-लन">अपराधबोध का भार&colon; शेक्सपीयर के &&num;8216&semi;मैकबेथ&&num;8217&semi; से एक तुलना<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-म-कब-थ-क-कह-न">मैकबेथ की कहानी<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>शेक्सपीयर के नाटक &&num;8216&semi;मैकबेथ&&num;8217&semi; में एक समानांतर कहानी है। मैकबेथ&comma; स्कॉटलैंड का एक सम्मानित व्यक्ति&comma; अपनी पत्नी के उकसावे में आकर राजा की हत्या कर देता है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-अपर-धब-ध-क-प-रभ-व">अपराधबोध का प्रभाव<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>मैकबेथ राजा बन जाता है&comma; लेकिन उसे शांति नहीं मिलती। शेक्सपीयर लिखते हैं&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<blockquote class&equals;"wp-block-quote is-layout-flow wp-block-quote-is-layout-flow">&NewLine;<p>&&num;8220&semi;मैकबेथ ने निद्रा का वध कर दिया है&comma; इसलिए मैकबेथ अब कभी नहीं सोएगा।&&num;8221&semi;<&sol;p>&NewLine;<&sol;blockquote>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-अर-ज-न-क-च-त">अर्जुन की चिंता<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>अर्जुन भी इसी तरह की मानसिक पीड़ा से डरता था। वह सोचता था कि अगर वह अपने प्रियजनों की हत्या करता है&comma; तो उसके हाथ भी खून से रंग जाएंगे&comma; और उसकी आत्मा उसे कभी चैन से जीने नहीं देगी।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-न-त-क-म-ल-य-क-महत-व">नैतिक मूल्यों का महत्व<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-सम-ज-म-न-त-कत-क-भ-म-क">समाज में नैतिकता की भूमिका<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>नैतिक मूल्य किसी भी समाज की रीढ़ होते हैं। वे हमें मानवता और करुणा सिखाते हैं। अर्जुन का संघर्ष हमें याद दिलाता है कि कभी-कभी सबसे कठिन निर्णय वे होते हैं जो हमारे मूल्यों और कर्तव्यों के बीच संतुलन बनाने की मांग करते हैं।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-व-यक-त-गत-न-त-कत-बन-म-स-म-ज-क-द-य-त-व">व्यक्तिगत नैतिकता बनाम सामाजिक दायित्व<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>यह एक जटिल मुद्दा है। क्या व्यक्तिगत नैतिकता सामाजिक दायित्व से ऊपर होनी चाहिए&quest; या फिर कभी-कभी बड़े लक्ष्य के लिए व्यक्तिगत मूल्यों को त्यागना पड़ता है&quest;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-ग-त-क-स-द-श-कर-म-क-महत-व">गीता का संदेश&colon; कर्म का महत्व<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-श-र-क-ष-ण-क-उपद-श">श्रीकृष्ण का उपदेश<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>इस नैतिक संकट के बीच&comma; श्रीकृष्ण अर्जुन को गीता का ज्ञान देते हैं। वे कहते हैं&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<blockquote class&equals;"wp-block-quote is-layout-flow wp-block-quote-is-layout-flow">&NewLine;<p>&&num;8220&semi;कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन।<br>मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्गोऽस्त्वकर्मणि॥&&num;8221&semi;<&sol;p>&NewLine;<&sol;blockquote>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>अर्थात्&colon; तुम्हारा अधिकार केवल कर्म करने में है&comma; फल में नहीं। कर्म के फल के लिए कभी प्रेरित मत हो&comma; और न ही कर्म न करने में आसक्त हो।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-कर-म-क-स-द-ध-त">कर्म का सिद्धांत<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>गीता का यह संदेश हमें सिखाता है कि हमें अपने कर्तव्य का पालन करना चाहिए&comma; बिना फल की चिंता किए। यह एक गहन दर्शन है जो जीवन के हर क्षेत्र में लागू होता है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-आध-न-क-समय-म-अर-ज-न-क-द-व-ध">आधुनिक समय में अर्जुन की दुविधा<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-वर-तम-न-पर-द-श-य">वर्तमान परिदृश्य<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>आज के समय में भी&comma; हम कई बार अर्जुन जैसी दुविधाओं का सामना करते हैं। चाहे वह व्यावसायिक नैतिकता हो या व्यक्तिगत संबंध&comma; हम अक्सर कठिन निर्णयों का सामना करते हैं।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-न-त-क-न-र-णय-ल-न-क-प-रक-र-य">नैतिक निर्णय लेने की प्रक्रिया<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>निम्नलिखित तालिका नैतिक निर्णय लेने की एक सरल प्रक्रिया दर्शाती है&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<figure class&equals;"wp-block-table"><table><thead><tr><th>चरण<&sol;th><th>विवरण<&sol;th><&sol;tr><&sol;thead><tbody><tr><td>1<&sol;td><td>स्थिति का विश्लेषण करें<&sol;td><&sol;tr><tr><td>2<&sol;td><td>सभी विकल्पों पर विचार करें<&sol;td><&sol;tr><tr><td>3<&sol;td><td>प्रत्येक विकल्प के परिणामों का मूल्यांकन करें<&sol;td><&sol;tr><tr><td>4<&sol;td><td>अपने मूल्यों और सिद्धांतों के आधार पर निर्णय लें<&sol;td><&sol;tr><tr><td>5<&sol;td><td>अपने निर्णय पर दृढ़ रहें&comma; लेकिन लचीले भी रहें<&sol;td><&sol;tr><&sol;tbody><&sol;table><&sol;figure>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-न-ष-कर-ष-स-त-लन-क-कल">निष्कर्ष&colon; संतुलन की कला<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>अर्जुन की दुविधा हमें सिखाती है कि जीवन में कभी-कभी सही और गलत के बीच की रेखा धुंधली हो जाती है। ऐसे में&comma; हमें अपने विवेक&comma; मूल्यों और कर्तव्य के बीच एक संतुलन बनाना होता है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>महाभारत और गीता का संदेश यह नहीं है कि हम युद्ध करें या न करें&comma; बल्कि यह है कि हम अपने कर्तव्य का पालन करें&comma; अपने मूल्यों को बनाए रखें&comma; और फिर भी परिस्थितियों के अनुसार लचीले रहें।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>आज के जटिल समय में&comma; जहां नैतिक मुद्दे और भी जटिल हो गए हैं&comma; अर्जुन की दुविधा और उसके समाधान से हम बहुत कुछ सीख सकते हैं। यह हमें याद दिलाता है कि हर निर्णय में गहराई से सोचने की आवश्यकता है&comma; और कभी-कभी सबसे कठिन निर्णय ही सबसे सही होते हैं।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>अंत में&comma; यह समझना महत्वपूर्ण है कि हर व्यक्ति की परिस्थितियाँ अलग होती हैं। जो एक के लिए सही है&comma; वह दूसरे के लिए गलत हो सकता है। इसलिए&comma; हमें हमेशा अपने विवेक का उपयोग करना चाहिए&comma; दूसरों के दृष्टिकोण को समझना चाहिए&comma; और फिर भी अपने मूल्यों पर दृढ़ रहना चाहिए।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>अर्जुन की कहानी हमें सिखाती है कि जीवन में कभी-कभी सबसे बड़े संघर्ष हमारे भीतर ही होते हैं। लेकिन इन संघर्षों से ही हम सीखते हैं&comma; बढ़ते हैं&comma; और अंततः बेहतर इंसान बनते हैं। यही महाभारत का सार है &&num;8211&semi; एक ऐसा महाकाव्य जो हजारों वर्षों बाद भी हमें जीवन के गहन सत्यों से परिचित कराता है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<div class&equals;"wp-block-buttons is-content-justification-space-between is-layout-flex wp-container-core-buttons-is-layout-3d213aab wp-block-buttons-is-layout-flex">&NewLine;<div class&equals;"wp-block-button"><a class&equals;"wp-block-button&lowbar;&lowbar;link wp-element-button" href&equals;"https&colon;&sol;&sol;sanatanroots&period;com&sol;&percnt;e0&percnt;a4&percnt;ad&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b5&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a6-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a5&percnt;80&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a4&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;85&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a7&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af-2-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b6&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b2&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8b&percnt;e0&percnt;a4&percnt;95-4&sol;">Previous<&sol;a><&sol;div>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<div class&equals;"wp-block-button"><a class&equals;"wp-block-button&lowbar;&lowbar;link wp-element-button" href&equals;"https&colon;&sol;&sol;sanatanroots&period;com&sol;&percnt;e0&percnt;a4&percnt;ad&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b5&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a6-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a5&percnt;80&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a4&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;85&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a7&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af-2-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b6&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b2&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8b&percnt;e0&percnt;a4&percnt;95-6&sol;">Next<&sol;a><&sol;div>&NewLine;<&sol;div>&NewLine;

Exit mobile version