Site icon Sanatan Roots

भगवद गीता: अध्याय 2, श्लोक 33

&NewLine;<pre id&equals;"tw-target-text" class&equals;"wp-block-preformatted"><strong>अथ चेत्त्वमिमं धर्म्य संग्रामं न करिष्यसि।<br>ततः स्वधर्मं कीर्तिं च हित्वा पापमवाप्स्यसि ॥33॥<&sol;strong><br><br>अथ-चेत् यदि फिर भी&semi; त्वम्-तुम&semi; इमम्-इस&semi; धर्म्यम्-संग्रामम्-धर्म युद्ध को&semi; न-नहीं&semi; करिष्यसि करोगे&semi; ततः-तब&semi; स्व-धर्मम् वेदों के अनुसार मनुष्य के निर्धारित कर्त्तव्य&semi; कीर्तिम्-प्रतिष्ठा&semi; च–भी&semi; हित्वा-खोकर&semi; पापम्-पाप&semi; अवाप्स्यसि–प्राप्त करोगे।<br><br><strong>Hindi translation&colon;<&sol;strong> यदि फिर भी तुम इस धर्म युद्ध का सामना नहीं करना चाहते तब तुम्हें निश्चित रूप से अपने सामाजिक कर्तव्यों की उपेक्षा करने का पाप लगेगा और तुम अपनी प्रतिष्ठा खो दोगे।<&sol;pre>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h1 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-य-द-ध-और-कर-तव-य-एक-क-षत-र-य-क-धर-म">युद्ध और कर्तव्य&colon; एक क्षत्रिय का धर्म<&sol;h1>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>भारतीय संस्कृति में युद्ध और कर्तव्य का विषय हमेशा से महत्वपूर्ण रहा है। महाभारत के युद्ध के समय अर्जुन के मन में उठे संशय और श्रीकृष्ण द्वारा दिए गए उपदेश इस विषय पर गहन चिंतन करने का अवसर प्रदान करते हैं। आइए इस विषय पर विस्तार से चर्चा करें।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-क-षत-र-य-क-कर-तव-य-और-य-द-ध">क्षत्रिय का कर्तव्य और युद्ध<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-य-द-ध-स-व-म-खत-एक-प-पमय-क-र-य">युद्ध से विमुखता&colon; एक पापमय कार्य<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>जब कोई सैनिक युद्धभूमि में लड़ने से मना करता है&comma; तो यह उसके कर्तव्य की अवहेलना मानी जाती है। ऐसा करना न केवल अनुचित है&comma; बल्कि पाप की श्रेणी में भी आता है। श्रीकृष्ण ने अर्जुन को यही समझाया था कि यदि वह अपने कर्तव्य को त्याग देता है&comma; तो वह पाप का भागी बनेगा।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-पर-शर-स-म-त-क-स-दर-भ">पराशर स्मृति का संदर्भ<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>पराशर स्मृति में क्षत्रिय के कर्तव्य के बारे में स्पष्ट रूप से उल्लेख किया गया है&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<blockquote class&equals;"wp-block-quote is-layout-flow wp-block-quote-is-layout-flow">&NewLine;<p>क्षत्रियोः हि प्रजा रक्षन्शस्त्रपाणिः प्रदण्डवान्।<br>निर्जित्यपरसैन्यादि क्षितिमं धर्मेणपालयेत् ।।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>&lpar;पराशर स्मृति-1&period;61&rpar;<&sol;p>&NewLine;<&sol;blockquote>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>इसका अर्थ है कि एक क्षत्रिय का प्राथमिक कर्तव्य अपने देश और नागरिकों की रक्षा करना है। वह शस्त्र धारण कर&comma; आवश्यकता पड़ने पर दंड देने के लिए भी तैयार रहता है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-य-द-ध-क-आवश-यकत-और-न-य-य">युद्ध की आवश्यकता और न्याय<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-श-त-और-व-यवस-थ-क-महत-व">शांति और व्यवस्था का महत्व<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>समाज में शांति और व्यवस्था बनाए रखना अत्यंत महत्वपूर्ण है। कभी-कभी इसके लिए बल प्रयोग की आवश्यकता पड़ सकती है। एक क्षत्रिय का दायित्व है कि वह ऐसी परिस्थितियों में उचित कार्रवाई करे।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-न-य-य-च-त-श-सन-क-लक-ष-य">न्यायोचित शासन का लक्ष्य<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>युद्ध का अंतिम लक्ष्य केवल विजय प्राप्त करना नहीं&comma; बल्कि न्यायपूर्ण शासन स्थापित करना भी होता है। एक क्षत्रिय को चाहिए कि वह शत्रु सेना को पराजित करने के बाद&comma; धर्म और न्याय के सिद्धांतों पर आधारित शासन व्यवस्था स्थापित करे।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-य-द-ध-और-अह-स-एक-जट-ल-स-ब-ध">युद्ध और अहिंसा&colon; एक जटिल संबंध<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-अह-स-क-महत-व">अहिंसा का महत्व<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>भारतीय दर्शन में अहिंसा को सर्वोच्च स्थान दिया गया है। फिर भी&comma; कुछ परिस्थितियों में हिंसा को अनिवार्य माना गया है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-धर-मय-द-ध-क-अवध-रण">धर्मयुद्ध की अवधारणा<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>धर्मयुद्ध वह युद्ध है जो न्याय और धर्म की रक्षा के लिए लड़ा जाता है। इसमें व्यक्तिगत स्वार्थ या प्रतिशोध की भावना नहीं होती।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-क-षत-र-य-धर-म-क-व-भ-न-न-पहल">क्षत्रिय धर्म के विभिन्न पहलू<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-र-ष-ट-र-रक-ष">राष्ट्र रक्षा<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>क्षत्रिय का प्रमुख कर्तव्य अपने देश की रक्षा करना है। यह न केवल बाहरी आक्रमण से बल्कि आंतरिक खतरों से भी देश को सुरक्षित रखने का दायित्व है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-न-य-य-व-यवस-थ">न्याय व्यवस्था<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>एक क्षत्रिय को न्याय व्यवस्था को सुदृढ़ बनाने में भी महत्वपूर्ण भूमिका निभानी होती है। यह कार्य कानून और व्यवस्था बनाए रखने से लेकर न्यायालयों के निर्णयों को लागू करने तक विस्तृत है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-न-त-क-न-त-त-व">नैतिक नेतृत्व<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>क्षत्रिय वर्ग से यह अपेक्षा की जाती है कि वे समाज के लिए नैतिक आदर्श प्रस्तुत करें। उनका आचरण और व्यवहार अन्य लोगों के लिए प्रेरणा का स्रोत होना चाहिए।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-य-द-ध-और-म-नवत">युद्ध और मानवता<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-य-द-ध-क-न-यम">युद्ध के नियम<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>भारतीय परंपरा में युद्ध के कुछ नियम निर्धारित किए गए हैं। इनमें निहत्थे व्यक्ति पर हमला न करना&comma; रात्रि में युद्ध न करना&comma; आदि शामिल हैं।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-म-नव-य-म-ल-य-क-स-रक-षण">मानवीय मूल्यों का संरक्षण<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>युद्ध की विभीषिका में भी मानवीय मूल्यों का संरक्षण आवश्यक है। घायलों की देखभाल&comma; बंदियों के साथ मानवीय व्यवहार&comma; आदि इसके उदाहरण हैं।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-आध-न-क-स-दर-भ-म-क-षत-र-य-धर-म">आधुनिक संदर्भ में क्षत्रिय धर्म<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-र-ष-ट-र-य-स-रक-ष">राष्ट्रीय सुरक्षा<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>वर्तमान समय में क्षत्रिय धर्म का एक प्रमुख पहलू राष्ट्रीय सुरक्षा से जुड़ा है। सेना&comma; वायु सेना&comma; नौसेना के जवान इस कर्तव्य का निर्वहन करते हैं।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-आपद-प-रब-धन">आपदा प्रबंधन<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>प्राकृतिक आपदाओं के समय भी सैन्य बल महत्वपूर्ण भूमिका निभाता है। यह भी क्षत्रिय धर्म का ही एक आधुनिक रूप माना जा सकता है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-अ-तरर-ष-ट-र-य-श-त-म-शन">अंतरराष्ट्रीय शांति मिशन<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>संयुक्त राष्ट्र के शांति मिशन में भाग लेना भी आज के समय में क्षत्रिय धर्म का ही विस्तार है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-न-ष-कर-ष">निष्कर्ष<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>क्षत्रिय धर्म एक जटिल और बहुआयामी अवधारणा है। यह केवल युद्ध तक सीमित नहीं है&comma; बल्कि समाज के संरक्षण और न्यायपूर्ण व्यवस्था की स्थापना से भी जुड़ा है। आधुनिक संदर्भ में इसके अर्थ और व्याख्या में परिवर्तन आया है&comma; लेकिन मूल भावना &&num;8211&semi; समाज की रक्षा और न्याय की स्थापना &&num;8211&semi; अब भी प्रासंगिक है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-क-षत-र-य-धर-म-क-प-रम-ख-व-श-षत-ए">क्षत्रिय धर्म की प्रमुख विशेषताएँ<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<figure class&equals;"wp-block-table"><table><thead><tr><th>क्रम संख्या<&sol;th><th>विशेषता<&sol;th><th>विवरण<&sol;th><&sol;tr><&sol;thead><tbody><tr><td>1<&sol;td><td>राष्ट्र रक्षा<&sol;td><td>देश की सीमाओं और नागरिकों की सुरक्षा<&sol;td><&sol;tr><tr><td>2<&sol;td><td>न्याय व्यवस्था<&sol;td><td>कानून और व्यवस्था बनाए रखना<&sol;td><&sol;tr><tr><td>3<&sol;td><td>नैतिक नेतृत्व<&sol;td><td>समाज के लिए आदर्श प्रस्तुत करना<&sol;td><&sol;tr><tr><td>4<&sol;td><td>धर्मयुद्ध<&sol;td><td>न्याय और धर्म की रक्षा के लिए युद्ध<&sol;td><&sol;tr><tr><td>5<&sol;td><td>मानवीय मूल्य<&sol;td><td>युद्ध में भी मानवता का ध्यान रखना<&sol;td><&sol;tr><&sol;tbody><&sol;table><&sol;figure>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>इस प्रकार&comma; क्षत्रिय धर्म एक व्यापक अवधारणा है जो समाज के संरक्षण और विकास में महत्वपूर्ण भूमिका निभाती है। यह केवल युद्ध से संबंधित नहीं है&comma; बल्कि शांति&comma; न्याय और समृद्धि की स्थापना का भी मार्ग प्रशस्त करती है<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<div class&equals;"wp-block-buttons is-content-justification-space-between is-layout-flex wp-container-core-buttons-is-layout-3d213aab wp-block-buttons-is-layout-flex">&NewLine;<div class&equals;"wp-block-button"><a class&equals;"wp-block-button&lowbar;&lowbar;link wp-element-button" href&equals;"https&colon;&sol;&sol;sanatanroots&period;com&sol;&percnt;e0&percnt;a4&percnt;ad&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b5&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a6-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a5&percnt;80&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a4&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;85&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a7&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af-2-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b6&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b2&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8b&percnt;e0&percnt;a4&percnt;95-32&sol;">Previous<&sol;a><&sol;div>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<div class&equals;"wp-block-button"><a class&equals;"wp-block-button&lowbar;&lowbar;link wp-element-button" href&equals;"https&colon;&sol;&sol;sanatanroots&period;com&sol;&percnt;e0&percnt;a4&percnt;ad&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b5&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a6-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a5&percnt;80&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a4&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;85&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a7&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af-2-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b6&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b2&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8b&percnt;e0&percnt;a4&percnt;95-34&sol;">Next<&sol;a><&sol;div>&NewLine;<&sol;div>&NewLine;

Exit mobile version