Site icon Sanatan Roots

भगवद गीता: अध्याय 2, श्लोक 23

&NewLine;<pre id&equals;"tw-target-text" class&equals;"wp-block-preformatted"><strong>नैनं छिन्दन्ति शस्त्राणि नैनं दहति पावकः ।<br>न चैनं क्लेदयन्त्यापो न शोषयति मारुतः ॥23॥<br><&sol;strong><br>न–नहीं&semi; एनम्-इस आत्मा को&semi; छिन्दन्ति-टुकड़े-टुकड़े&semi; शस्त्राणि-शस्त्र द्वारा&semi; न-नहीं&semi; एनम्-इस आत्मा को&semi; दहति–जला सकता है&semi; पावक&colon;-अग्नि&semi; न कभी नहीं&semi; च-और&semi; एनम्-इस आत्मा को&semi; क्लेदयन्ति–भिगोया जा सकता है&semi; आपः-जल&semi; न कभी नहीं&semi; शोषयति-सुखाया जा सकता है&semi; मारूतः-वायु।<br><br><strong>Hindi translation&colon;<&sol;strong> किसी भी शस्त्र द्वारा आत्मा के टुकड़े नहीं किए जा सकते&comma; न ही अग्नि आत्मा को जला सकती है&comma; न ही जल द्वारा उसे गीला किया जा सकता है और न ही वायु इसे सुखा सकती है।<&sol;pre>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h1 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-आत-म-क-अमरत-भ-त-क-जगत-स-पर-एक-द-व-य-अस-त-त-व">आत्मा की अमरता&colon; भौतिक जगत से परे एक दिव्य अस्तित्व<&sol;h1>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-प-रस-त-वन-आत-म-क-रहस-य">प्रस्तावना&colon; आत्मा का रहस्य<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>मानव जीवन के सबसे गहन रहस्यों में से एक है आत्मा का स्वरूप। यह वह तत्व है जो हमारे अस्तित्व का मूल है&comma; फिर भी इसे समझना अत्यंत कठिन है। आज हम इस रहस्यमय विषय पर प्रकाश डालेंगे और समझने का प्रयास करेंगे कि आत्मा क्या है&comma; और यह भौतिक जगत से किस प्रकार भिन्न है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-आत-म-क-स-वर-प-च-तन-क-म-ल">आत्मा का स्वरूप&colon; चेतना का मूल<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-च-तन-आत-म-क-प-रम-ख-लक-षण">चेतना&colon; आत्मा का प्रमुख लक्षण<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>आत्मा की सबसे प्रमुख विशेषता है चेतना। यह वह गुण है जो हमें जीवित और सजग बनाता है। लेकिन क्या यह चेतना केवल हमारे शरीर का एक भौतिक गुण है&quest; या यह कुछ और गहरा और अधिक रहस्यमय है&quest;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-भ-त-क-अवयव-द-व-र-च-तन-क-समझ">भौतिक अवयवों द्वारा चेतना की समझ<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>वैज्ञानिक दृष्टिकोण से&comma; हम चेतना को मस्तिष्क की गतिविधियों के माध्यम से समझने का प्रयास करते हैं। न्यूरॉन्स&comma; सिनैप्स&comma; और विभिन्न रासायनिक प्रक्रियाएँ हमारी चेतना को प्रभावित करती हैं। लेकिन क्या यह पूरी कहानी है&quest;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-आत-म-और-भ-त-क-जगत-एक-अन-ख-स-ब-ध">आत्मा और भौतिक जगत&colon; एक अनोखा संबंध<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-आत-म-क-द-व-यत">आत्मा की दिव्यता<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>हमारे प्राचीन ग्रंथों में आत्मा को दिव्य माना गया है। यह एक ऐसा तत्व है जो भौतिक जगत से परे है। लेकिन इसका क्या अर्थ है&quest;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-भ-त-क-व-षय-स-पर">भौतिक विषयों से परे<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>आत्मा का स्वरूप ऐसा है कि वह भौतिक पदार्थों के साथ सीधे संपर्क में नहीं आती। यह एक ऐसी अवधारणा है जो हमारी सामान्य समझ से परे है। आइए इसे और गहराई से समझें।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-श-र-क-ष-ण-क-उपद-श-आत-म-क-अमरत">श्रीकृष्ण का उपदेश&colon; आत्मा की अमरता<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-भगवद-ग-त-क-स-द-श">भगवद्गीता का संदेश<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>भगवद्गीता में श्रीकृष्ण ने आत्मा के बारे में बहुत गहराई से बताया है। उनके अनुसार&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<blockquote class&equals;"wp-block-quote is-layout-flow wp-block-quote-is-layout-flow">&NewLine;<p>&&num;8220&semi;वायु आत्मा को सुखा नहीं सकती और जल द्वारा इसे भिगोया और अग्नि द्वारा इसे जलाया नहीं जा सकता है।&&num;8221&semi;<&sol;p>&NewLine;<&sol;blockquote>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-आत-म-क-अज-यत">आत्मा की अजेयता<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>इस कथन से हम क्या समझ सकते हैं&quest; यह दर्शाता है कि आत्मा भौतिक तत्वों से प्रभावित नहीं होती। वह अजेय और अमर है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-आत-म-और-शर-र-एक-जट-ल-स-ब-ध">आत्मा और शरीर&colon; एक जटिल संबंध<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-द-भ-न-न-अस-त-त-व">दो भिन्न अस्तित्व<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>हमारा शरीर भौतिक है&comma; जबकि आत्मा अभौतिक। फिर भी&comma; ये दोनों एक साथ कार्य करते हैं। यह कैसे संभव है&quest;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-आत-म-क-प-रभ-व">आत्मा का प्रभाव<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>यद्यपि आत्मा भौतिक नहीं है&comma; फिर भी वह हमारे जीवन को प्रभावित करती है। यह हमारी अनुभूतियों&comma; विचारों और कर्मों का मूल स्रोत है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-आत-म-क-ख-ज-एक-आध-य-त-म-क-य-त-र">आत्मा की खोज&colon; एक आध्यात्मिक यात्रा<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-आत-म-स-क-ष-त-क-र-क-महत-व">आत्म-साक्षात्कार का महत्व<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>आत्मा को समझना केवल एक बौद्धिक व्यायाम नहीं है। यह एक गहन आध्यात्मिक यात्रा है जो हमें अपने सच्चे स्वरूप की ओर ले जाती है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-ध-य-न-और-य-ग-क-म-र-ग">ध्यान और योग का मार्ग<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>प्राचीन भारतीय परंपरा में&comma; ध्यान और योग को आत्मा की खोज का मार्ग माना गया है। ये प्रथाएँ हमें अपने भीतर झांकने और आत्मा के साथ संपर्क स्थापित करने में मदद करती हैं।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-आध-न-क-व-ज-ञ-न-और-आत-म">आधुनिक विज्ञान और आत्मा<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-क-व-टम-भ-त-क-क-द-ष-ट-क-ण">क्वांटम भौतिकी का दृष्टिकोण<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>आधुनिक विज्ञान&comma; विशेष रूप से क्वांटम भौतिकी&comma; चेतना और आत्मा के विषय पर नए दृष्टिकोण प्रदान कर रही है। कुछ वैज्ञानिक मानते हैं कि चेतना का स्वरूप क्वांटम स्तर पर समझा जा सकता है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-न-य-र-स-इ-स-क-ख-ज">न्यूरोसाइंस की खोजें<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>मस्तिष्क के अध्ययन ने हमें चेतना के बारे में बहुत कुछ सिखाया है। लेकिन क्या यह आत्मा को पूरी तरह से समझा पाया है&quest; यह एक जटिल प्रश्न है जिस पर विचार करना आवश्यक है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-आत-म-और-न-त-कत">आत्मा और नैतिकता<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-न-त-क-म-ल-य-क-स-र-त">नैतिक मूल्यों का स्रोत<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>कई दार्शनिक मानते हैं कि आत्मा हमारे नैतिक मूल्यों का स्रोत है। यह वह है जो हमें सही और गलत के बीच अंतर करने की क्षमता देता है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-कर-म-क-स-द-ध-त">कर्म का सिद्धांत<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>भारतीय दर्शन में&comma; आत्मा और कर्म का गहरा संबंध माना जाता है। हमारे कर्म हमारी आत्मा को प्रभावित करते हैं&comma; और बदले में&comma; हमारी आत्मा हमारे कर्मों को निर्देशित करती है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-आत-म-क-अमरत-एक-व-य-पक-द-ष-ट-क-ण">आत्मा की अमरता&colon; एक व्यापक दृष्टिकोण<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h4 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-व-भ-न-न-धर-म-क-द-ष-ट-क-ण">विभिन्न धर्मों का दृष्टिकोण<&sol;h4>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>विभिन्न धर्मों और संस्कृतियों में आत्मा की अमरता के बारे में अलग-अलग विचार हैं। आइए एक तुलनात्मक दृष्टि डालें&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<figure class&equals;"wp-block-table"><table><thead><tr><th>धर्म&sol;दर्शन<&sol;th><th>आत्मा का स्वरूप<&sol;th><th>अमरता का विचार<&sol;th><&sol;tr><&sol;thead><tbody><tr><td>हिंदू धर्म<&sol;td><td>आत्मा &lpar;आत्मन&rpar; परमात्मा का अंश है<&sol;td><td>पुनर्जन्म के माध्यम से अमरता<&sol;td><&sol;tr><tr><td>बौद्ध धर्म<&sol;td><td>अनात्म &lpar;आत्मा का अभाव&rpar;<&sol;td><td>पुनर्जन्म&comma; लेकिन स्थायी आत्मा के बिना<&sol;td><&sol;tr><tr><td>ईसाई धर्म<&sol;td><td>व्यक्तिगत आत्मा<&sol;td><td>स्वर्ग या नरक में अमरता<&sol;td><&sol;tr><tr><td>इस्लाम<&sol;td><td>रूह &lpar;आत्मा&rpar;<&sol;td><td>क़यामत के दिन पुनरुत्थान<&sol;td><&sol;tr><tr><td>सिख धर्म<&sol;td><td>आत्मा परमात्मा का अंश<&sol;td><td>परमात्मा में विलय<&sol;td><&sol;tr><&sol;tbody><&sol;table><&sol;figure>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-व-ज-ञ-न-क-पर-प-र-क-ष-य">वैज्ञानिक परिप्रेक्ष्य<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>विज्ञान अभी तक आत्मा की अमरता को सिद्ध या खंडित नहीं कर पाया है। यह एक ऐसा क्षेत्र है जहां विज्ञान और आध्यात्म के बीच एक रोचक संवाद चल रहा है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-न-ष-कर-ष-आत-म-क-य-त-र-ज-र-ह">निष्कर्ष&colon; आत्मा की यात्रा जारी है<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>आत्मा का विषय हमेशा से मानव चिंतन का एक महत्वपूर्ण हिस्सा रहा है। यह एक ऐसा विषय है जो हमें अपने अस्तित्व के मूल प्रश्नों पर विचार करने के लिए प्रेरित करता है। भले ही हम आत्मा के सभी रहस्यों को न समझ पाएं&comma; फिर भी इसकी खोज हमें एक गहन आध्यात्मिक यात्रा पर ले जाती है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>श्रीकृष्ण के शब्दों में आत्मा की अजेयता का वर्णन हमें याद दिलाता है कि हमारे भीतर कुछ ऐसा है जो समय और परिस्थितियों से परे है। यह विचार हमें जीवन की चुनौतियों का सामना करने की शक्ति देता है और हमें अपने सच्चे स्वरूप की खोज के लिए प्रेरित करता है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>अंत में&comma; आत्मा की खोज एक निरंतर प्रक्रिया है। यह एक ऐसी यात्रा है जो हमें अपने आप से&comma; दूसरों से और समस्त ब्रह्मांड से जोड़ती है। जैसे-जैसे हम इस यात्रा पर आगे बढ़ते हैं&comma; हम अपने अस्तित्व के गहरे अर्थ और उद्देश्य को समझने की ओर कदम बढ़ाते हैं।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>इस प्रकार&comma; आत्मा का अध्ययन न केवल एक दार्शनिक या धार्मिक विषय है&comma; बल्कि यह हमारे जीवन को समृद्ध और सार्थक बनाने का एक माध्यम भी है। यह हमें याद दिलाता है कि हम केवल भौतिक शरीर नहीं हैं&comma; बल्कि हमारे भीतर एक दिव्य और अमर तत्व है जो हमें अनंत संभावनाओं से जोड़ता है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<div class&equals;"wp-block-buttons is-content-justification-space-between is-layout-flex wp-container-core-buttons-is-layout-3d213aab wp-block-buttons-is-layout-flex">&NewLine;<div class&equals;"wp-block-button"><a class&equals;"wp-block-button&lowbar;&lowbar;link wp-element-button" href&equals;"https&colon;&sol;&sol;sanatanroots&period;com&sol;&percnt;e0&percnt;a4&percnt;ad&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b5&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a6-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a5&percnt;80&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a4&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;85&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a7&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af-2-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b6&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b2&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8b&percnt;e0&percnt;a4&percnt;95-22&sol;">Previous<&sol;a><&sol;div>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<div class&equals;"wp-block-button"><a class&equals;"wp-block-button&lowbar;&lowbar;link wp-element-button" href&equals;"https&colon;&sol;&sol;sanatanroots&period;com&sol;&percnt;e0&percnt;a4&percnt;ad&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b5&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a6-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a5&percnt;80&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a4&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;85&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a7&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af-2-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b6&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b2&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8b&percnt;e0&percnt;a4&percnt;95-24&sol;">Next<&sol;a><&sol;div>&NewLine;<&sol;div>&NewLine;

Exit mobile version