Site icon Sanatan Roots

भगवद गीता: अध्याय 2, श्लोक 26

1000 F 574817620 UH6Fluit0eSnuP9ym1wAuVIA8UyQMepn sanatan

&NewLine;<p><strong>अथ चैनं नित्यजातं नित्यं वा मन्यसे मृतम्।<br>तथापि त्वं महाबाहो नैवं शोचितुमर्हसि ॥26॥<&sol;strong><&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p><audio src&equals;"https&colon;&sol;&sol;www&period;holy-bhagavad-gita&period;org&sol;public&sol;audio&sol;002&lowbar;026&period;mp3"><&sol;audio>अथ-यदि&comma; फिर भी&semi; च-और&semi; एनम्-आत्मा&semi; नित्य-जातम्-निरन्तर जन्म लेने वाला&semi; नित्यम्-सदैव&semi; वा–अथवा&semi; मन्यसे-तुम ऐसा सोचते हो&semi; मृतम-निर्जीव&semi; तथा अपि-फिर भी&semi; त्वम्-तुम&semi; महाबाहो बलिष्ठ भुजाओं वाला&semi; न-नहीं&semi; एवम्-इस प्रकार&semi; शोचितुम्–शोक अर्हसि उचित।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p><strong>Hindi translation&colon;<&sol;strong>&nbsp&semi;यदि तुम यह सोचते हो कि आत्मा निरन्तर जन्म लेती है और मरती है तब ऐसी स्थिति में भी&comma; हे महाबाहु अर्जुन&excl; तुम्हें इस प्रकार से शोक नहीं करना चाहिए।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>श्रीमद्भगवद्गीता में आत्मा की अमरता&colon; एक गहन विश्लेषण<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>प्रस्तावना&colon;<br>श्रीमद्भगवद्गीता में श्रीकृष्ण द्वारा अर्जुन को दिए गए उपदेश में आत्मा की प्रकृति और उसकी अमरता का विषय एक महत्वपूर्ण स्थान रखता है। इस ब्लॉग में हम इस विषय पर गहराई से चर्चा करेंगे और भारतीय दर्शन के विभिन्न पहलुओं को समझने का प्रयास करेंगे।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-1-अथ-शब-द-क-महत-व">1&period; &&num;8216&semi;अथ&&num;8217&semi; शब्द का महत्व<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>श्रीकृष्ण द्वारा &&num;8216&semi;अथ&&num;8217&semi; शब्द का प्रयोग एक महत्वपूर्ण संकेत है। यह शब्द &&num;8216&semi;यदि&&num;8217&semi; के अर्थ में प्रयुक्त हुआ है&comma; जो दर्शाता है कि अर्जुन के मन में आत्मा की प्रकृति को लेकर संदेह या विभिन्न विचार हो सकते हैं।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-1-1-अथ-क-द-र-शन-क-अर-थ">1&period;1 &&num;8216&semi;अथ&&num;8217&semi; का दार्शनिक अर्थ<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>यह शब्द विकल्पों की उपस्थिति को दर्शाता है<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>अर्जुन के लिए विभिन्न दार्शनिक दृष्टिकोणों पर विचार करने का अवसर<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-1-2-स-दर-भ-क-महत-व">1&period;2 संदर्भ का महत्व<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>भारतीय दर्शन की विविधता को समझने की आवश्यकता<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>आत्मा की प्रकृति पर विभिन्न मत<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-2-भ-रत-य-दर-शन-क-वर-ग-करण">2&period; भारतीय दर्शन का वर्गीकरण<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>भारतीय चिंतन को मुख्यतः बारह दर्शनशास्त्रों में विभाजित किया गया है। इन्हें दो प्रमुख श्रेणियों में बांटा जा सकता है&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-2-1-आस-त-क-दर-शन">2&period;1 आस्तिक दर्शन<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>मीमांसा<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>वेदांत<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>न्याय<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>वैशेषिक<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>सांख्य<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>योग<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-2-2-न-स-त-क-दर-शन">2&period;2 नास्तिक दर्शन<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>चार्वाक<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>बौद्ध दर्शन &lpar;चार प्रकार&rpar;<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>जैन दर्शन<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-3-व-द-क-दर-शन-क-उपश-ख-ए">3&period; वैदिक दर्शन की उपशाखाएँ<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>वैदिक दर्शन को आगे छह उपशाखाओं में विभाजित किया गया है&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>अद्वैतवाद<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>द्वैतवाद<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>विशिष्टाद्वैतवाद<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>विशुद्धाद्वैतवाद<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>द्वैताद्वैतवाद<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>अचिन्त्य भेदाभेदवाद<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-3-1-अद-व-तव-द-क-उपश-ख-ए">3&period;1 अद्वैतवाद की उपशाखाएँ<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>दृष्टि-सृष्टिवाद<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>अवच्छेदवाद<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>बिम्ब-प्रतिबिम्बवाद<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>विवर्तवाद<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>अजातवाद<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-4-व-भ-न-न-दर-शन-म-आत-म-क-अवध-रण">4&period; विभिन्न दर्शनों में आत्मा की अवधारणा<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-4-1-आस-त-क-दर-शन-क-द-ष-ट-क-ण">4&period;1 आस्तिक दर्शनों का दृष्टिकोण<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>आत्मा को शाश्वत और अपरिवर्तनशील माना जाता है<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>वेदों के उद्धरणों को प्रमाण के रूप में स्वीकार करते हैं<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-4-2-न-स-त-क-दर-शन-क-द-ष-ट-क-ण">4&period;2 नास्तिक दर्शनों का दृष्टिकोण<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>चार्वाक मत&colon;<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>शरीर ही आत्मा है<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>चेतना शरीर के अवयवों का परिणाम है<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>जैन दर्शन&colon;<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>आत्मा का आकार शरीर के समान होता है<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>जन्म-जन्मांतर में परिवर्तित होती रहती है<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>बौद्ध दर्शन&colon;<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>आत्मा के स्थायी अस्तित्व को स्वीकार नहीं करता<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>पुनर्जन्म के चक्र की अवधारणा<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-5-श-र-क-ष-ण-क-द-ष-ट-क-ण">5&period; श्रीकृष्ण का दृष्टिकोण<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>श्रीकृष्ण अर्जुन को समझाते हैं कि चाहे वह किसी भी दृष्टिकोण को मानें&comma; शोक करने का कोई कारण नहीं है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-5-1-प-नर-जन-म-क-अवध-रण">5&period;1 पुनर्जन्म की अवधारणा<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>यदि आत्मा पुनर्जन्म लेती है&comma; तो भी शोक अनावश्यक है<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>जीवन और मृत्यु का चक्र प्राकृतिक है<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-5-2-श-क-क-अन-वश-यकत">5&period;2 शोक की अनावश्यकता<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>आत्मा की अमरता या पुनर्जन्म&comma; दोनों ही स्थितियों में शोक निरर्थक है<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>कर्म पर ध्यान केंद्रित करने की आवश्यकता<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-6-भ-रत-य-दर-शन-म-आत-म-क-अवध-रण-एक-त-लन-त-मक-अध-ययन">6&period; भारतीय दर्शन में आत्मा की अवधारणा&colon; एक तुलनात्मक अध्ययन<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>निम्नलिखित तालिका विभिन्न भारतीय दर्शनों में आत्मा की अवधारणा का तुलनात्मक विश्लेषण प्रस्तुत करती है&colon;<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<figure class&equals;"wp-block-table"><table><thead><tr><th>दर्शन<&sol;th><th>आत्मा की प्रकृति<&sol;th><th>पुनर्जन्म<&sol;th><th>मुक्ति का स्वरूप<&sol;th><&sol;tr><&sol;thead><tbody><tr><td>अद्वैत वेदांत<&sol;td><td>शाश्वत&comma; अपरिवर्तनशील<&sol;td><td>मायावी<&sol;td><td>ब्रह्म में विलय<&sol;td><&sol;tr><tr><td>द्वैत वेदांत<&sol;td><td>व्यक्तिगत&comma; शाश्वत<&sol;td><td>वास्तविक<&sol;td><td>भगवान की सेवा<&sol;td><&sol;tr><tr><td>सांख्य<&sol;td><td>शुद्ध चेतना<&sol;td><td>वास्तविक<&sol;td><td>प्रकृति से मुक्ति<&sol;td><&sol;tr><tr><td>योग<&sol;td><td>आत्मज्ञान का केंद्र<&sol;td><td>वास्तविक<&sol;td><td>कैवल्य<&sol;td><&sol;tr><tr><td>न्याय-वैशेषिक<&sol;td><td>शाश्वत द्रव्य<&sol;td><td>वास्तविक<&sol;td><td>दुःख से मुक्ति<&sol;td><&sol;tr><tr><td>जैन<&sol;td><td>शरीर के आकार में परिवर्तनशील<&sol;td><td>वास्तविक<&sol;td><td>कर्म बंधन से मुक्ति<&sol;td><&sol;tr><tr><td>बौद्ध<&sol;td><td>स्थायी अस्तित्व नहीं<&sol;td><td>संतति<&sol;td><td>निर्वाण<&sol;td><&sol;tr><tr><td>चार्वाक<&sol;td><td>शरीर का उत्पाद<&sol;td><td>नहीं<&sol;td><td>कोई अवधारणा नहीं<&sol;td><&sol;tr><&sol;tbody><&sol;table><&sol;figure>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-7-न-ष-कर-ष">7&period; निष्कर्ष<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>श्रीमद्भगवद्गीता में श्रीकृष्ण द्वारा प्रस्तुत आत्मा की अवधारणा भारतीय दर्शन की समृद्ध परंपरा का प्रतिनिधित्व करती है। वे अर्जुन को यह समझाने का प्रयास करते हैं कि चाहे आत्मा की प्रकृति के बारे में कोई भी दृष्टिकोण अपनाया जाए&comma; जीवन और मृत्यु के प्रति हमारा दृष्टिकोण संतुलित और ज्ञानपूर्ण होना चाहिए।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>यह विश्लेषण दर्शाता है कि भारतीय दर्शन में आत्मा की अवधारणा अत्यंत गहन और बहुआयामी है। विभिन्न दर्शनों ने इस विषय पर अपने-अपने विचार प्रस्तुत किए हैं&comma; जो एक समृद्ध दार्शनिक विरासत का निर्माण करते हैं। श्रीकृष्ण के उपदेश इस विरासत को समझने और उससे आगे बढ़ने का मार्ग प्रशस्त करते हैं।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>अंत में&comma; यह कहा जा सकता है कि आत्मा की प्रकृति के बारे में गहन चिंतन और समझ व्यक्ति को जीवन के प्रति एक व्यापक दृष्टिकोण विकसित करने में सहायता करती है। यह ज्ञान न केवल दार्शनिक महत्व रखता है&comma; बल्कि दैनिक जीवन में भी मार्गदर्शक की भूमिका निभाता है&comma; जैसा कि श्रीकृष्ण ने अर्जुन को युद्धभूमि में समझाया था।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<div class&equals;"wp-block-buttons is-content-justification-space-between is-layout-flex wp-container-core-buttons-is-layout-3d213aab wp-block-buttons-is-layout-flex">&NewLine;<div class&equals;"wp-block-button"><a class&equals;"wp-block-button&lowbar;&lowbar;link wp-element-button" href&equals;"https&colon;&sol;&sol;sanatanroots&period;com&sol;&percnt;e0&percnt;a4&percnt;ad&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b5&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a6-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a5&percnt;80&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a4&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;85&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a7&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af-2-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b6&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b2&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8b&percnt;e0&percnt;a4&percnt;95-25&sol;">Previous<&sol;a><&sol;div>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<div class&equals;"wp-block-button"><a class&equals;"wp-block-button&lowbar;&lowbar;link wp-element-button" href&equals;"https&colon;&sol;&sol;sanatanroots&period;com&sol;&percnt;e0&percnt;a4&percnt;ad&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b5&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a6-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;97&percnt;e0&percnt;a5&percnt;80&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a4&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;85&percnt;e0&percnt;a4&percnt;a7&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af&percnt;e0&percnt;a4&percnt;be&percnt;e0&percnt;a4&percnt;af-2-&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b6&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8d&percnt;e0&percnt;a4&percnt;b2&percnt;e0&percnt;a5&percnt;8b&percnt;e0&percnt;a4&percnt;95-27&sol;">Next<&sol;a><&sol;div>&NewLine;<&sol;div>&NewLine;

Exit mobile version