Site icon Sanatan Roots

भगवद गीता: अध्याय 6, श्लोक 36

&NewLine;<p><strong>असंयतात्मना योगो दुष्प्राप इति मे मतिः ।<br>वश्यात्मना तु यतता शक्योऽवाप्तुमुपायतः ॥36॥<&sol;strong><&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p><audio src&equals;"https&colon;&sol;&sol;www&period;holy-bhagavad-gita&period;org&sol;public&sol;audio&sol;006&lowbar;036&period;mp3"><&sol;audio>असंयत-आत्मना-निरंकुश मनवाला&semi; योग&colon;-योग&semi; दुष्प्रापः-प्राप्त करना कठिन&semi; इति–इस प्रकार&semi; मे-मेरा&semi; मति&colon;-मत&semi; वश्य-आत्मना-संयमित मन वाला&semi; तु-लेकिन&semi; यतता-प्रयत्न करने वाला&semi; शक्यः-संभव&semi; अवाप्तुम्–प्राप्त करना&semi; उपायतः-उपयुक्त साधनों द्वारा।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p><strong>Hindi translation&colon;<&sol;strong> à¤œà¤¿à¤¨à¤•ा मन निरंकुश है उनके लिए योग करना कठिन है। लेकिन जिन्होंने मन को नियंत्रित करना सीख लिया है और जो समुचित ढंग से निष्ठापूर्वक प्रयास करते हैं&comma; वे योग में पूर्णता प्राप्त कर सकते हैं। यह मेरा मत है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h1 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-मन-क-न-य-त-रण-और-य-ग-स-धन-एक-गहन-व-श-ल-षण">मन का नियंत्रण और योग साधना&colon; एक गहन विश्लेषण<&sol;h1>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-प-रस-त-वन">प्रस्तावना<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>श्रीमद्भगवद्गीता में श्रीकृष्ण ने मन के नियंत्रण और योग साधना के बीच के अटूट संबंध को विस्तार से समझाया है। यह ज्ञान आज भी उतना ही प्रासंगिक है जितना सहस्राब्दियों पहले था।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-मन-और-य-ग-क-स-ब-ध">मन और योग का संबंध<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>मन के नियंत्रण और योग साधना में सफलता का गहरा संबंध है। इस विषय को निम्नलिखित खंडों में विस्तार से समझेंगे।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-य-ग-स-धन-क-म-ल-तत-व">योग साधना के मूल तत्व<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-1-मन-क-न-य-त-रण">1&period; मन का नियंत्रण<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>इंद्रियों पर नियंत्रण<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>कामनाओं का त्याग<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>एकाग्रता का विकास<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-2-स-धन-क-आवश-यक-अ-ग">2&period; साधना के आवश्यक अंग<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>भगवान पर ध्यान केंद्रित करना<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>अविचलित मन से चिंतन<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>समदृष्टि का विकास<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-स-धन-क-प-रक-र-य">साधना की प्रक्रिया<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<figure class&equals;"wp-block-table"><table class&equals;"has-fixed-layout"><tbody><tr><th>साधना का पक्ष<&sol;th><th>प्रक्रिया<&sol;th><th>परिणाम<&sol;th><&sol;tr><tr><td>शारीरिक<&sol;td><td>आसन&comma; प्राणायाम<&sol;td><td>स्वास्थ्य लाभ<&sol;td><&sol;tr><tr><td>मानसिक<&sol;td><td>ध्यान&comma; एकाग्रता<&sol;td><td>मन का नियंत्रण<&sol;td><&sol;tr><tr><td>आध्यात्मिक<&sol;td><td>भक्ति&comma; समर्पण<&sol;td><td>आत्मज्ञान<&sol;td><&sol;tr><&sol;tbody><&sol;table><&sol;figure>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-मन-क-न-य-त-रण-क-व-ध-य">मन के नियंत्रण की विधियां<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-1-अभ-य-स-क-महत-व">1&period; अभ्यास का महत्व<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>निरंतर प्रयास<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>धैर्यपूर्वक साधना<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>क्रमिक विकास<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-2-व-र-ग-य-क-भ-म-क">2&period; वैराग्य की भूमिका<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>भौतिक आसक्ति का त्याग<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>विषयों से विरक्ति<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>आंतरिक शांति की प्राप्ति<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-य-ग-म-सफलत-क-म-र-ग">योग में सफलता के मार्ग<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-आवश-यक-ग-ण">आवश्यक गुण<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>दृढ़ संकल्प<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>एकाग्रता<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>धैर्य<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>अभ्यास की निरंतरता<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-ब-ध-ए-और-सम-ध-न">बाधाएं और समाधान<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>मन की चंचलता<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>विषयों का आकर्षण<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>साधना में व्यवधान<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-श-र-क-ष-ण-क-म-र-गदर-शन">श्रीकृष्ण का मार्गदर्शन<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-य-ग-स-धन-क-चरण">योग साधना के चरण<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>इंद्रियों का नियंत्रण<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>कामनाओं का त्याग<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>मन को भगवान पर केंद्रित करना<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>समदृष्टि का विकास<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-सफलत-क-स-त-र">सफलता के सूत्र<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>निरंतर अभ्यास<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>वैराग्य का पालन<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>भगवत् स्मरण<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-स-धक-क-च-न-त-य">साधक की चुनौतियां<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-म-नस-क-स-तर-पर">मानसिक स्तर पर<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>विचारों की अस्थिरता<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>पुराने संस्कारों का प्रभाव<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>नकारात्मक विचारों का प्रभाव<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-प-र-क-ट-कल-स-तर-पर">प्रैक्टिकल स्तर पर<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>समय का अभाव<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>वातावरण का प्रभाव<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>साधना में एकरूपता की कमी<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-सम-ध-न-क-म-र-ग">समाधान के मार्ग<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-व-यक-त-गत-स-तर-पर">व्यक्तिगत स्तर पर<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>दैनिक साधना का निर्धारण<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>सत्संग का महत्व<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>आत्म-निरीक्षण<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-स-म-ह-क-स-तर-पर">सामूहिक स्तर पर<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>योग शिविरों में भागीदारी<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>गुरु मार्गदर्शन<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>साधक समुदाय का सहयोग<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-आध-न-क-ज-वन-म-प-र-स-ग-कत">आधुनिक जीवन में प्रासंगिकता<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-व-य-वह-र-क-अन-प-रय-ग">व्यावहारिक अनुप्रयोग<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ol class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>तनाव प्रबंधन<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>मानसिक स्वास्थ्य<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>कार्य क्षमता में वृद्धि<&sol;li>&NewLine;<&sol;ol>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-स-म-ज-क-ल-भ">सामाजिक लाभ<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>बेहतर संबंध<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>सकारात्मक वातावरण<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>सामाजिक सद्भाव<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h2 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-न-ष-कर-ष">निष्कर्ष<&sol;h2>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>मन का नियंत्रण और योग साधना एक दूसरे के पूरक हैं। श्रीकृष्ण के मार्गदर्शन में बताए गए मार्ग पर चलकर साधक न केवल मन पर नियंत्रण पा सकता है&comma; बल्कि योग में भी सफलता प्राप्त कर सकता है। यह एक क्रमिक प्रक्रिया है जिसमें धैर्य&comma; दृढ़ता और निरंतर प्रयास की आवश्यकता होती है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<h3 class&equals;"wp-block-heading" id&equals;"h-आग-क-म-र-ग">आगे का मार्ग<&sol;h3>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<ul class&equals;"wp-block-list">&NewLine;<li>नियमित साधना<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>गुरु मार्गदर्शन<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>सत्संग का महत्व<&sol;li>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<li>आत्म-निरीक्षण<&sol;li>&NewLine;<&sol;ul>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<p>इस प्रकार&comma; श्रीकृष्ण द्वारा बताए गए मार्ग पर चलकर&comma; साधक अपने जीवन में सफलता और शांति प्राप्त कर सकता है। यह मार्ग कठिन अवश्य है&comma; परंतु असंभव नहीं है। निरंतर प्रयास और समर्पण से इस लक्ष्य को प्राप्त किया जा सकता है।<&sol;p>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<div class&equals;"wp-block-buttons is-content-justification-space-between is-layout-flex wp-container-core-buttons-is-layout-3d213aab wp-block-buttons-is-layout-flex">&NewLine;<div class&equals;"wp-block-button"><a class&equals;"wp-block-button&lowbar;&lowbar;link wp-element-button" href&equals;"https&colon;&sol;&sol;sanatanroots&period;com&sol;bhagavad-gita-chapter-6-verse-35&sol;">Previous<&sol;a><&sol;div>&NewLine;&NewLine;&NewLine;&NewLine;<div class&equals;"wp-block-button"><a class&equals;"wp-block-button&lowbar;&lowbar;link wp-element-button">Next<&sol;a><&sol;div>&NewLine;<&sol;div>&NewLine;

Exit mobile version